Asit baz metabolizması: Kavramlar

Asit baz metabolizması: Kavramlar

Şu ana kadar 2 kavramla karşılaştık. Tampon sistemler ve kompanzasyon. Önce bu kavramları öğrenelim sonra da volatil (uçucu) asit ve titre edilebilir asit kavramları ile tanışacağız.

Vücut asit bir yükle karşılaşırsa önce hücre dışı, sonra hücre içi tampon sistemler devreye girer.

Hücre dışı tampon sistemler:En önemli tampon sistemi bikarbonattır. Basit bir kimyasal etkileşimi hatırlayalım.

Pratik bilgi:H + HCO3→ H2CO3→ H2O + CO2

 

Hidrojen hemen bikarbonat ile tampone edilir, bikarbonik asit oluşur. Bikarbonik asit su ve karbonsioksite ayrışır. Bu karbondioksit de akciğerler aracılığı ile atılır. Protein ve fosfatlar da hücre dışı tampon sistemi görevi görürler ama önemleri bikarbonata göre daha azdır.

 

Hücre içi tampon sistemler:Hemoglobin, proteinler, dibazik fosfatlar ve kemik karbonatı hücre içi tampon sistemleridir.

 

Tampon sistemlerin etkisi sınırlıdır. Daha sonra devreye akciğerler (yaklaşık 6-12 saat sonra) ve böbrekler (yaklaşık 24-72 saat sonra) girer. Tüm amaç plazma pH sabit tutmaktır.

 

Henderson eşitliği‘ni yeniden atırlayalım, karbondioksit (PCO2) akciğerler, bikarbonat (HCO3) ise böbrekler tarafından düzenlenir. Yani pratik olarak:

 

[H+]=24 X [akciğer yani pCO2]

                                                 [böbrek yani HCO3]

Veya

 

pH = Böbrek/Akciğer

 

Yani plazma pH HCO3/pCO2oranına bağlıdır.Bir kesirdeki pay ve payda gibi düşünülebilir.

Pratik bilgi:Bir kesirde pay azalırsa veya payda artarsa o kesrin değeri azalır (hiponatremiden hatırlayalım).

Pratik bilgi:Bir kesrin değerinin değişmemesi veya az değişmesi için pay ve payda aynı yönde yani paralel hareket etmelidir.

Pratik bilgi:Plazma pH değişmesini istemiyorsak bikarbonat azalınca karbondioksit de azalmalıdır.

Pratik bilgi:Plazma pH’sının değişmesini önlemeye çalışan değişikliklerin kompanzasyon olarak isimlendirilir ve asit baz metabolizması bozukluklarının değerlendirilmesinde bize yardımcıdır.

Pratik bilgi:Böbrek kaynaklı bir asit baz metabolizması bozukluğunda akciğerler, akciğer kaynaklı bir asit baz metabolizması bozukluğunda böbrekler durumu toparlamaya çalışır.

Pratik bilgi:Kompanzasyonun devreye girebilmesi için biraz süre gerekir. Bu uyum (adaptasyon) değişikliklerinin belli bir sınırı vardır ve önceden tahmin edilebilir.

 

Gelelim beklenen uyum (adaptasyon) değişikliklerine: bu değişiklikler asit baz metabolizması bozukluğunun nedeni (metabolik, respiratuvar), tipi (asidoz, alkaloz) ve süresine (akut, kronik) göre değişir.

 

Metabolik asidoz

HCO3’taki her 1 mEq/l’lik azalma PaCO2’yi 1.25 mm Hg düşürür

5 mmHg’ya kadar değişkenlik gösterebilir veya

PaCO2=(1.5x[HCO3]) + 8

2 mmHg’ya kadar değişkenlik gösterebilir

Gereken zaman: 12-24 saat

 

Pratik bilgi:Metabolik asidozda önce bikarbonat, sonra karbondioksit azalır.

 

Metabolik alkaloz

HCO3’taki her 1 mEq/l’lik yükselme PaCO2’yi 0.75 mm Hg arttırır

5 mmHg’ya kadar değişkenlik gösterebilir

Gereken zaman: 24-36 saat

 

Pratik bilgi:Metabolik alkalozda önce bikarbonat, sonra karbondioksit artar.

 

Akut respiratuvar asidoz

PaCO2’deki her 10 mm Hg yükselme HCO3’ı 1 mEq/l arttırır

3 mEq/L’ye kadar değişkenlik gösterebilir

Gereken zaman: 5-10 dakika

 

Pratik bilgi:Respiratuvar asidozda önce karbondioksit, sonra bikarbonat artar.

 

Kronik respiratuvar asidoz

PaCO2’deki her 10 mm Hg yükselme HCO3’ı 4 mEq/l arttırır

4 mEq/L’ye kadar değişkenlik gösterebilir

Gereken zaman: 72-96 saat

 

Pratik bilgi:Respiratuvar asidozda önce karbondioksit, sonra bikarbonat artar.

 

Akut respiratuvar alkaloz

PaCO2’deki her 10 mm Hg azalma HCO3’ı 2 mEq/l düşürür

3 mEq/L’ye kadar değişkenlik gösterebilir

Gereken zaman: 5-10 dakika

 

Pratik bilgi:Respiratuvar alkalozda önce karbondioksit, sonra bikarbonat azalır.

 

Kronik respiratuvar alkaloz

PaCO2’deki her 10 mm Hg azalma HCO3’ı 4 mEq/l düşürür

3 mEq/L’ye kadar değişkenlik gösterebilir

Gereken zaman: 72-96 saat

 

Pratik bilgi:Respiratuvar alkalozda önce karbondioksit, sonra bikarbonat azalır.

 

 

Bu rakamların şu anda size bir anlam ifade etmediğinin farkındayım. Bir örnekle durum açıklayayım ama hareketlerin hep aynı yöne olduğuna dikkatinizi çekerim.

 

Örnek: Metabolik asidozu olan bir hastada HCO3 düzeyi 10 mEq/l ise pCO2’yi kaç beklersiniz?

 

HCO3’taki her 1 mEq/l’lik azalma PCO2’yi 1.25 mm Hg düşürür hatırlanırsa

Bikarbonattaki azalma = 24-10 = 14

PCO2’de 14×1.25 =17.5 mm Hg azalma beklenir

40-17.5=22.5 mm Hg olmalıdır.

 

Pratik bilgi:Beklenen değerle ölçülen değer arasında uyumsuzluk varsa karışık asit-baz metabolizması bozukluğunu düşündürmelidir.

 

Burada yeni bir kavram daha çıktı, karışık asit-baz metabolizması bozukluğu. Buna sonra döneceğim. Önce volatil (uçucu) asit ve titre edilebilir asit kavramları.

 

Volatil (uçucu) asit:Vücudumuzda günde yaklaşık 15.000 mmol karbondioksit yani uçucu gaz oluşur.

Titre edilebilir asit:Günlük metabolik asit yükün 60 mmol olduğunu ve böbrekler aracılığı ile atıldığını hatırlayalım. Bazı asitler kolaylıkla idrarla atılabilir bazıları ise atılamaz ve amonyum tuzları şeklinde atılır.

 

Pratik bilgi:H++ NH3→ NH4+

NH3 =ammonia, proksimal tubülde glutaminden yapılır

NH4+= ammonyum

 

Bir asitin böbrekten kolaylıkla atılmasını belirleyenen önemli nokta idrarın fizyolojik sınırları içinde (minimum idrar pH 4-5 arasıdır) asitin ayrışıp ayrışmamasıdır. Yine kimya dersi gibi oldu ama ne yapayım durum böyle. Kuvvetli asitler (örneğin hidroklorik asit , [HCl], sülfürik asit [H2SO4]) idrarın fizyolojik sınırları içinde ayrışmazlar, kuvvetli asitler amonyum tuzu şeklinde atılır.

Titre edilebilir asit:İdrardan ayrışarak atılan zayıf asitler (örneğin fosforik asit, H2PO4)

Titre edilemeyen asit:Amonyum tuzu şeklinde atılan güçlü asitler (örneğin hidroklorik asit, sülfürik asit)

 

Pratik bilgi:Böbreklerden günlük atılan 60 mEq asitin 2/3‘ü titre edilemeyen (amonyum tuzları), 1/3’ü titre edilebilir asittir.

 

Bu bölümde 6 kavramla tanıştık:

1.Tampon sistemler

2.Kompanzasyon

3.Volatil (uçucu) asit

4.Titre edilebilir asit

5.Titre edilemeyen asit

6.Karışık asit-baz metabolizması bozukluğu: Bundan daha sonra bahsedeceğim.

 

Bu kavramlar hatta asit baz metabolizması ile ilgili tüm yazdıklarım sizler için bir şu anda bir anlam ifade etmiyor, bunun farkındayım. Klinik örneklere geçince hastalar ve bu temel bilgiler arasındaki bağlantıyı kuracağım. Zaten size önerim asit baz metabolizması konusunu bitirdikten sonra bu bölümleri tekrar okumanız. Klinik örneklere geçmeden önce bazı pratik bilgiler vermek istiyorum.

Bir sonraki konuya geçmek için tıklayın.

Temel Sıvı Elektrolit kitabının diğer konularına geçmek için tıklayın.

Öğrenciler ve konuya ilgi duyan yardımcı sağlık personeli için önerdiğim diğer kaynaklara ulaşmak için tıklayın.

Doktorlar için önerdiğim diğer kaynaklara ulaşmak için tıklayın.

Öğrencilere özel not: Hasta hekim ilişkisinde empati çok önemlidir. Empati hastanın ne yaşadığını hissederek başlar. Böbrek hastalıklarını hasta gözüyle öğrenmek için sizlere Hasta Böbrekler kitabımı öneririm. Kitaba ulaşmak için tıklayın.

Diğer kitaplarıma geçmek için tıklayın.

Web sayfamdaki diğer bölümlere ulaşmak için tıklayın.

NOT:

Bu sayfa öğrenciler, doktorlar ve konuya ilgi duyan sağlık personeli içindir.

Burada okuduklarınız genel bilgilerdir, her hastanın tedavisi farklıdır, HASTALIK YOKTUR HASTA VARDIR

Her türlü yayın hakkı saklıdır©

Bilimsel amaçlarla kaynak göstererek alıntı yapılabilir

Daha ayrıntılı bilgi için: www.tekinakpolat.com

© Copyright 2025 Her türlü yayın hakkı saklıdır. Bilimsel amaçlarla kaynak göstererek alıntı yapılabilir.