Asit baz metabolizması: Pratik bilgiler

Asit baz metabolizması: Pratik bilgiler

Asit baz dengesini değerlendirmek için bikarbonat ve karbondioksit yanısıra oksijene de bakmak lazımdır ancak oksijene bakmak için arterden özel bir şekilde kan almak ve hızla laboratuvara ulaştırmak gerekir. Asit baz metabolizması bozuklukları bazen yakın takip gerektiren hastalıklardır, sık kan almak gerekir. Bir arterden sık kan almak pratik değildir. Kanda oksijen durumunun yakın takibi gerekiyorsa onun özel yöntemleri vardır (konumuz dışında olduğu için bahsetmeyeceğim). Metabolik sorunların ön planda olduğu hastalarda akciğer hastalığından şüphelenilmiyorsa venöz kan yeterli olabilir. Asit baz metabolizması değerlendirmesinde arteriyel ve venöz kan gazı değerlerini bilmek gerekir.

Normal arteriyel kan gazı değerleri

pH 7.38-7.42

pCO₂, mm Hg 38-42

pO₂, mm Hg 80-100

O₂satürasyonu % > 95

HCO₃, mEq/l 22-26

Venöz kanda değerler

pH Arteriyel (7.38-7.42) – 0.03

pCO₂, mm Hg Arteriyel (38-42) + 4-6

HCO₃, mEq/l Arteriyel (22-26) + 2

Yani arteriyel kana göre venöz kanda yaklaşık olarak pH 0.03 düşük, pCO₂4-6 mm Hg fazla ve HCO₃2 mEq/l fazladır.

Basit ve karışık asit-baz metabolizması bozukluğu

Bazen birden fazla asit baz metabolizması bir arada bulunabilir, örneğin aynı anda metabolik ve respiratuvar asidoz. Biraz önce kompanzasyondan bahsetmiştim.

Bir asit baz metabolizması basit mi karışık mı anlamanın en iyi yolu kompanzasyonu değerlendirmektir.

Pratik bilgi:Kompanzasyonun devreye girebilmesi için biraz süre gerekir. Bu uyum (adaptasyon) değişikliklerinin belli bir sınırı vardır ve önceden tahmin edilebilir.

Pratik bilgi:Beklenen değerle ölçülen değer arasında uyumsuzluk varsa karışık asit-baz metabolizması bozukluğunu düşündürmelidir.

Biraz önceki örneğe yeniden bakalım.

Örnek: Metabolik asidozu olan bir hastada HCO₃düzeyi 10 mEq/l ise pCO₂’yi kaç beklersiniz?

HCO₃’taki her 1 mEq/l’lik azalma PCO₂’yi 1.25 mm Hg düşürür hatırlanırsa

Bikarbonattaki azalma = 24-10 = 14

PCO₂’de 14×1.25 =17.5 mm Hg azalma beklenir

40-17.5=22.5 mm Hg olmalıdır.

Bu hastada PCO₂30 mmHg olur ise (beklenen 22.5 idi) akciğerler karbondioksit atamamışlar yani kompanzasyon görevlerini yapamamış demektir. İşte bu durumda karışık asit baz metabolizması bozukluğu düşünmek gerekir (metabolik asidozla respiratuvar asidozbirlikte olabilir).

Pratik bilgi:Hastanın klinik durumunu bilmeden yorum yapmak sakıncalıdır bu nedenle metabolik asidozla respiratuvar asidoz birlikte olabiliryazdım.

Karışık asit baz metabolizması bozukluğunu anlamamıza yardımcı olan bir diğer kavram da anyon açığıdır. Anyon açığı asit baz metabolizması ayırıcı tanısında da bize yardımcıdır. Plazmada aslında anyon açtığı yoktur çünkü her anyonla (eksi yüklü madde) birlikte bir katyon (artı yüklü madde) bulunur. Anyon açığı asit baz metabolizmasını yeni öğrenmek isteyenler için yaratılmış bir kavramdır ama yeni öğrenmeye başlayanların işlerini kolaylaştırıyor mu zorlaştırıyor mu yorum yapmak istemiyorum. Belki de anyon açığı yerine katyon fazlalığı demek daha doğru olurdu. Anyon açığının formülünü vermek istiyorum.

Anyon açığı=[Na⁺]-([Cl^–]+[HCO₃^–])

Yani anyon açığı plazma sodyumu ile plazma klor ve bikarbonat toplamı arasındaki farktır. Bu 3 parametre (sodyum, potasyum ve bikarbonat) plazmadaki anyon ve katyonların çoğunluğunu oluşturur ve asit baz metabolizmasında çok önemlidir. Potasyum ve kalsiyum da önemlidir ama bunların plazma konsantrasyonları daha düşük olduğu için anyon açığına etkileri sınırlıdır. Plazma anyon açığının normal değeri 10-14 mEq/l’dir.

Plazma anyon açığını etkileyen birçok faktör vardır.

Anyon açığı hesaplanmasına girmeyen katyon ve anyonlar

Katılmayan katyonlar

Potasyum 4

Kalsiyum 2.5

Magnezyum 1

Toplam 7.5 mmol/l

Katılmayan anyonlar

Protein 15

Fosfat 1

Sülfat 0.5

Organik asitler 3

Toplam 19.5 mmol/l

Fark: 19.5 – 7.5 = 12 mmol/l

Anyon açığı hesaplanmasına girmeyen anyon ve katyonlar arasında 12 mmol/litre fark anyonlar lehinedir yani bu sefer de anyon fazlalığı söz konusudur.Hepsine bir arada bakınca anyon ve katyonların eşit olduğunu yani gerçekte bir anyon açığı olmadığını görürüz.

Pratik bilgilerde 3 kavram ile tanıştık:

1.Arteriyel ve venöz kan gazı

2.Basit ve karışık asit-baz metabolizması bozukluğu

3.Anyon açığı

Bir de baz açığı (fazlalığı) diye bir kavram vardır. Ondan daha sonra bahsedeceğim. Asit baz metabolizması bozukluklarına geçmeden önce öğrendiklerimizi tekrarlayalım.

Bir sonraki konuya geçmek için tıklayın.

Temel Sıvı Elektrolit kitabının diğer konularına geçmek için tıklayın.

Öğrenciler ve konuya ilgi duyan yardımcı sağlık personeli için önerdiğim diğer kaynaklara ulaşmak için tıklayın.

Doktorlar için önerdiğim diğer kaynaklara ulaşmak için tıklayın.

Öğrencilere özel not: Hasta hekim ilişkisinde empati çok önemlidir. Empati hastanın ne yaşadığını hissederek başlar. Böbrek hastalıklarını hasta gözüyle öğrenmek için sizlere Hasta Böbrekler kitabımı öneririm. Kitaba ulaşmak için tıklayın.

Diğer kitaplarıma geçmek için tıklayın.

Web sayfamdaki diğer bölümlere ulaşmak için tıklayın.

NOT:

Bu sayfa öğrenciler, doktorlar ve konuya ilgi duyan sağlık personeli içindir.

Burada okuduklarınız genel bilgilerdir, her hastanın tedavisi farklıdır, HASTALIK YOKTUR HASTA VARDIR

Bilimsel amaçlarla kaynak göstererek alıntı yapılabilir

Daha ayrıntılı bilgi için: www.tekinakpolat.com