Metabolik asidoz

Metabolik asidoz

Asit baz metabolizması böbrek ve akciğer arasında bir dengedir. Bu nedenle önce böbreğin asit baz metabolizmasındaki görevlerine bakalım.

Böbreğin asit-baz dengesinde2 ana görevi vardır:

1.Glomerüler filtrata geçen bikarbonatın geri emilimi (günde 4500 mmol)

2.Asit yükü nötralize etmek için yeni bikarbonat sentezi (normal koşullarda günde 60 mmol)

Bikarbonat molekül ağırlığı küçük bir madde olduğu için glomerüler filtrata kolaylıkla ve tamamen geçer. Glomerüle filtrata geçen bikarbonatın tamamı nefronun kalan kısımlarında (tubüllerde, %85’i proksimaltubülde olmak üzere) geri emilir yani normal koşullarda idrarla bikarbonat kaybı olmaz.

Pratik bilgi:Böbrek bikarbonata sahip çıkar, glomerül filtrata geçen bikarbonatın tamamını geri emer.

Böbreğin ikinci görevi ise oluşan asit yükü nötralize etmek için yeni bikarbonat sentezlemektir (normal koşullarda günde 60 mmol). Peki günlük 60 mmol (mEq) asit yükü nasıl oluşuyor.

Günlük 60 mmol (mEq) asit yükünün 3 kaynağı vardır:

1.Diyetle alınan gıdalar: genel olarak hayvansal gıdalar asit da fazla asit yük oluştururlar. Bitkisel ürünler ise alkali yük oluştururlar.

2.Günlük metabolizma sonucu

3.Dışkı ile bikarbonat kaybı (böbrekten bikarbonat kaybı olmadığını bir kez daha hatırlatırım).

Şimdi tampon maddeleri hatırlayalım. Hücre içi metabolizmanın çalışabilmesi için ortamın pH’sı çok önemlidir bu nedenle plazma pH’sındaki en ufak değişiklikler vücut tarafından kriz olarak algılanır ve düzeltilmeye çalışılır, tampon sistemler devreye girer.

Hücre dışı tampon sistemler:En önemli tampon sistemi bikarbonattır. Basit bir kimyasal etkileşimi hatırlayalım. Protein ve fosfatlar da hücre dışı tampon sistemi görevi görürler ama önemleri bikarbonata göre daha azdır.

Hücre içi tampon sistemler:Hemoglobin, proteinler, dibazik fosfatlar ve kemik karbonatı hücre içi tampon sistemleridir.

Tampon sistemlerin etkisi sınırlıdır. Daha sonra devreye akciğerler (yaklaşık 6-12 saat sonra) ve böbrekler (yaklaşık 24-72 saat sonra) girer. Tüm amaç plazma pH sabit tutmaktır.

Pratik bilgi:Böbreğin asit-baz dengesinde 2 ana görevi vardır:

1.Glomerüler filtrata geçen bikarbonatın geri emilimi (günde 4500 mmol)

2.Asit yükü nötralize etmek için yeni bikarbonat sentezi (normal koşullarda günde 60 mmol)

Metabolik asidozun nedeni böbreklerin bikarbonat kaybı veya üretimi ile doğrudan ilgili olmasa bile diğer asitlerin artmasında hemen tampon sistemler devreye girer ve biz bunu plazma bikarbonat konsantrasyonunda değişiklik/azalma olarak görürüz. Bu nedenle diğer metabolik asidoz nedenlerini araştırırken de önce bikarbonata bakarız.

Bazı pratik bilgileri yeniden hatırlayalım.

Pratik olarak:

[H⁺]=24 X [akciğer yani pCO₂]

[böbrek yani HCO₃]

Veya

pH = Böbrek/Akciğer

Yani plazma pH HCO₃/pCO₂oranına bağlıdır.Bir kesirdeki pay ve payda gibi düşünülebilir.

Pratik bilgi:Bir kesirde pay azalırsa veya payda artarsa o kesrin değeri azalır.

Pratik bilgi:Bir kesrin değerinin değişmemesi veya az değişmesi için pay ve payda aynı yönde yani paralel hareket etmelidir.

Pratik bilgi:Plazma pH değişmesini istemiyorsak bikarbonat azalırsa karbondioksit de azalmalıdır.

Pratik bilgi:Plazma pH’sının azalmasınaasidoz, yükselmesineise alkaloz denir.

Plazma pH’sını belirleyen akciğer ve böbreklerin çalışması arasındaki dengedir. Asit baz dengesini korumak için böbrekler (yani metabolik durum) bozulursa akciğerler, akciğerler bozulursa böbrekler devreye girerek bu oranı korumaya, plazma pH’sını sabit tutmaya çalışır.

Pratik bilgi:Böbrek kaynaklı bir asit baz metabolizması bozukluğunda akciğerler, akciğer kaynaklı bir asit baz metabolizması bozukluğunda böbrekler durumu toparlamaya çalışır.

Pratik bilgi:Kompanzasyonun devreye girebilmesi için biraz süre gerekir. Bu uyum (adaptasyon) değişikliklerinin belli bir sınırı vardır ve önceden tahmin edilebilir.

Şimdi de metabolik asidozda akciğerlerin kompanzasyonunu hatırlayalım.

Metabolik asidoz

HCO₃’taki her 1 mEq/l’lik azalma P_aCO₂’yi 1.25 mm Hg düşürür

5 mmHg’ya kadar değişkenlik gösterebilir veya

P_aCO₂=(1.5x[HCO₃]) + 8

2 mmHg’ya kadar değişkenlik gösterebilir

Gereken zaman: 12-24 saat

Pratik bilgi:Metabolik asidozda önce bikarbonat, sonra karbondioksit azalır.

Metabolik asidozlu bir hastanın değerlendirillmesinde önemli olan diğer bir kavram da plazma anyon açığıdır. Önce anyon açığı ile ilgili temel bilgilerimizi hatırlayalım.

Anyon açığı=[Na⁺]-([Cl^–]+[HCO₃^–])

Yani anyon açığı plazma sodyumu ile plazma klor ve bikarbonat toplamı arasındaki farktır. Bu 3 parametre (sodyum, potasyum ve bikarbonat) plazmadaki anyon ve katyonların çoğunluğunu oluşturur ve asit baz metabolizmasında çok önemlidir. Potasyum ve kalsiyum da önemlidir ama bunların plazma konsantrasyonları daha düşük olduğu için anyon açığına etkileri sınırlıdır. Plazma anyon açığının normal değeri 10-14 mEq/l’dir.

Plazma anyon açığını etkileyen birçok faktör vardır.

Anyon açığı hesaplanmasına girmeyen katyon ve anyonlar

Katılmayan katyonlar

Potasyum 4

Kalsiyum 2.5

Magnezyum 1

Toplam 7.5 mmol/l

Katılmayan anyonlar

Protein 15

Fosfat 1

Sülfat 0.5

Organik asitler 3

Toplam 19.5 mmol/l

Fark: 19.5 – 7.5 = 12 mmol/l

Anyon açığı hesaplanmasına girmeyen anyon ve katyonlar arasında 12 mmol/litre fark anyonlar lehinedir yani bu sefer de anyon fazlalığı söz konusudur.Hepsine bir arada bakınca anyon ve katyonların eşit olduğunu yani gerçekte bir anyon açığı olmadığını görürüz.

Pratik bilgi:Metabolik asidozda anyon açığı etkilenebilir.

Pratik bilgi:Anyon açığı artmış bir hastada akla öncelikle metabolik asidoz gelmelidir.

Pratik bilgi:Respiratuvar asidoz ve alkalozda pratik olarak anyon açığı etkilenmez, ancak respiratuvar olayı olan bir hastada anyon açığı artmış ise metabolik bir olayın tabloya eşlik ettiğini gösterir.

Pratik bilgi:Metabolik asidozlar ikiye ayrılır:

1.Normokloremik (artmış anyon açığı).

2.Hiperkloremik (normal anyon açığı)

Pratik bilgi:Potasyum, kalsiyum, magnezyum gibi katyonların azalması plazma anyon açığını arttırır.

Pratik bilgi: Paraproteinler, hiperpotasemi, hiperkalsemi, hipermagnezemi, lityum zehirlenmesi gibi katyonların arttığı durumlarda ve, bromizmde plazma anyon açığı azalır.

Pratik bilgi:Plazma albümin düzeyindeki her 1 g/dl azalma plazma anyon açığını 2 mEq/l azaltır

Pratik bilgi:Metabolik alkalozda bikarbonattaki her 1 mEq/l artış plazma anyon açığını 0.4-0.5 mEq/l arttırır

Anyon açığını artıran veya azaltan durumlar üzerinde şimdilik pek durmayalım, daha sonra ayrıntılı konuşacağız. Sonuç olarak böbrekler bikarbonatı koruyamaz, üretemez veya yetersiz üretim yaparlarsa metabolik asidoza neden olabilir. Akciğerler karbondioksit atarak durumu kompanze etmeye çalışırlar. Böbreklerin bikarbonat ile ilgili görevlerinde aksama olmasına veya ortama asit katılmasına neden olan durumlar/hastalıklar metabolik asidoza neden olabilir.

Bir sonraki konuya geçmek için tıklayın.

Temel Sıvı Elektrolit kitabının diğer konularına geçmek için tıklayın.

Öğrenciler ve konuya ilgi duyan yardımcı sağlık personeli için önerdiğim diğer kaynaklara ulaşmak için tıklayın.

Doktorlar için önerdiğim diğer kaynaklara ulaşmak için tıklayın.

Öğrencilere özel not: Hasta hekim ilişkisinde empati çok önemlidir. Empati hastanın ne yaşadığını hissederek başlar. Böbrek hastalıklarını hasta gözüyle öğrenmek için sizlere Hasta Böbrekler kitabımı öneririm. Kitaba ulaşmak için tıklayın.

Diğer kitaplarıma geçmek için tıklayın.

Web sayfamdaki diğer bölümlere ulaşmak için tıklayın.

NOT:

Bu sayfa öğrenciler, doktorlar ve konuya ilgi duyan sağlık personeli içindir.

Burada okuduklarınız genel bilgilerdir, her hastanın tedavisi farklıdır, HASTALIK YOKTUR HASTA VARDIR

Bilimsel amaçlarla kaynak göstererek alıntı yapılabilir

Daha ayrıntılı bilgi için: www.tekinakpolat.com