Polikistik böbrek hastalığı kalıtsal geçiş gösteren, başta böbrek olmak üzere birçok organda kist oluşumuna neden olan bir hastalıktır. Hastalığın ortaya çıkması için anne veya babanın birisinde hastalık olmalıdır. Nadiren anne veya babada hastalık olmadan da görülebilir. Ailede erken yaşta beyin kanaması, kalp krizi gibi nedenlerle erken kaybedilenler varsa nedeni polikistik böbrek hastalığı ve ilişkili sorunlar olabilir. Genetik geçiş özelliği otozomal dominanttır yani anne veya babasında hastalık olan bir çocukta hastalığın görülme sıklığı % 50’dir (yarı yarıya). Cinsiyet ayırımı yoktur yani kız ve erkek çocuklarda görülme şansı eşittir.
Polikistik böbrek hastalığı böbrek kanserleri, basit kistler veya kist hidatik ile de karışabilir. Basit kistlerde olduğu gibi ultrasonografi, bilgisayarlı tomografi gibi incelemeler ayırımda yardımcıdır.
Polikistik böbrek hastalığının böbrekte yol açabileceği sorunlar yüksek tansiyon, iltihap, taş, kanama ve böbrek yetmezliğidir. Ailesinde böbrek kisti olanlarda çoğu kez tesadüfen saptanır ve ilk dönemde hiçbir belirti yoktur.
Polikistik böbrek hastalığı kalıtsal olmasına rağmen ilerleyen yaşlarda belirti verir. Böbrek yetmezliği ise daha da ileri yaşlarda ortaya çıkar. Polikistik böbrek hastalığı en yavaş ilerleyen böbrek hastalıklarından birisidir. Bu yazıda konu edilen erişkin tip polikistik böbrek hastalığıdır; bir de çocuklarda görülen polikistik böbrek hastalığı vardır. Çocuklarda görülen polikistik böbrek hastalığının seyri çok farklıdır, böbrek yetmezliği erken yaşlarda (çoğu zaman ilk aylarda) ortaya çıkar ve daha hızlı seyreder. Çocuklarda görülen polikistik böbrek hastalığı ile erişkinlerde görülen polikistik böbrek hastalığı ayrı hastalıklardır.
Polikistik böbrek hastalığında böbrek dışında karaciğer, pankreas, dalak, akciğer, tiroid, beyin, yumurtalık gibi organlarda da kist görülebilir. Polikistik böbrek hastalığında kalp kapakçıkları etkilenebilir, beyin damarlarında genişlemeler (anevrizma) olabilir, kalın bağırsakta keseleşmeler (divertikül) gelişebilir ve karında fıtık görülebilir. Yani polikistik böbrek hastalığı adı polikistik böbrek hastalığı olsa da birçok sistemi etkileyen bir hastalıktır.
Böbrekteki kistler ağrı, yüksek tansiyon, iltihap, taş, kanama, böbrek yetmezliği gibi sorunlara yol açabilirler. Kistlerin gerilmesi, iltihap, kanama gibi nedenlerle bazen ağrı olabilir. Gerilme veya kist içi kanamaya bağlı olan ağrılar genellikle istirahat ve ağrı kesici ile geçer. Kanama durumlarında aspirin gibi kanamaya neden olabilen ağrı kesicilerin kullanılması sakıncalıdır. Kanama kist içine olabileceği gibi idrardan da olabilir. Bu kanamalarda bol su içmek genellikle yararlıdır, idrarla kanamalar hastalar için korkutucu olmakla birlikte genellikle birkaç gün içinde yatışır. İltihap olursa mutlaka doktora danışılmalıdır.
Kistler bazen çok büyüyerek karnı doldurabilir. Çok büyümediği sürece bu kistlere bir müdahale gerekmez.
Yüksek tansiyon tedavisi çok önemlidir. Böbrek yetmezliğinin ilerlemesini önlemeye yararı vardır. Tuz kısıtlaması bazen sorun yaratabilir; doktor kontrolünde yapılmalıdır. Sigara bırakılmalıdır. Fazla kilolar verilmelidir. Egzersizin yararı vardır ancak darbeye müsait sporlardan kaçınılmalıdır. Beyin damarlarındaki genişleme olan hastalarda hipertansiyon kontrolünün önemi daha fazladır, kontrolsüz hipertansiyon beyin kanamasına yol açabilir. Tansiyon problemi olan hastalara, hatta tansiyon hastası olmak istemeyenlere ‘İyi ki Tansiyonum Çıktı’ isimli kitabımı öneririm.
Böbrek yetmezliği ortaya çıkarsa yani böbreğin süzme fonksiyonu azalırsa kanda üre, kreatinin gibi maddeler yükselmeye başlar. Bu durumda doktorla iş birliği artırılmalıdır. Böbrek yetmezliği genellikle yavaş ilerler ama ishal, yanlış ilaç kullanımı, iltihap, kontrolsüz hipertansiyon gibi tetikleyici nedenler böbrek yetmezliğini hızlandırabilir. Son dönem böbrek yetmezliği gelişirse diyaliz ve böbrek nakli gündeme gelir. Böbrek nakli yapılırsa takılan yeni böbrekte polikistik böbrek hastalığı tekrarlamaz.
Böbrekteki kistlerin yıllar içinde hem sayısı artar hem de yavaş yavaş büyür. Son zamanlarda böbrek kistlerinin büyümesini yavaşlatan ilaçlar gündeme gelmiştir.
Yakınlarında polikistik böbrek hastalığı olan kişiler tarama yaptırabilirler ancak hastalığın olmadığını göstermek için genellikle 30 yaşa kadar beklemek gerekir. Eğer kist yoksa 30 yaştan sonra böbrek bile verilebilir.
Özetle polikistik böbrek hastalığı kalıtsal, birçok sistemi tutan, yakın takip gerektiren bir hastalıktır.